چرا ماسوله پس از ۲۷ سال ثبت جهانی نشده است؟

طالع ماسوله در نشست معرفی کتاب «پژوهش ۲۶۰۰ ساله ماسوله» نوشته استاد حمزه تمدن ماسوله در سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان گیلان با بیان این که جامعه گیلان، جامعه‌ی مسائل حل نشده است بیان کرد: آنچه در مدیریت کشور فراموش شده، در نظر نگرفتن مردم است، در حالی که مردم ستون خیمه توسعه‌اند.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: ماسوله را اگر بعنوان یک مساله حل نشده مطرح می‌کنم به خاطر این است که بعد از بیش از دو دهه ثبت جهانی اش ابتر و حل نشده مانده ولی مشابهش را در محیط‌زیست، در منطقه آزاد، شهرک‌های صنعتی، در مسائل تجاری، تالاب انزلی، گردشگری روستایی و غیره شاهد هستیم.

امروزه گیلان رتبه چهارم افراد تحت پوشش کمیته امداد و رتبه سوم فقر را داراست در حالی که در گذشته آنقدر نیروی کار نیاز داشتیم که از سایر استان‌ها می‌آمدند.

وی متذکر شد: علت این که یونسکو به ثبت جهانی ماسوله اعتنا نمی‌کند این است که در این ۲۰ سال به کیستی ماسوله توجه نشده است. چیستی ماسوله همان معماری آن است و کیستی آن انسجام زنجیره‌ای از چهار عنصر انسان ، فرهنگ ( که ما این فرهنگ را کشتیم )، طبیعت و هنر است .

وی با اشاره به این که از ۱۲ قطب گردشگری گیلان، ماسوله رتبه نخست را دارد گفت: چرا اینگونه است، همین روستایی که سال ۷۶ تخریب شده بود همین روستایی که اگر ادامه پیدا می‌کرد ممکن بود تنها در تاریخ نامی از آن بماند.

این استاد دانشگاه یادآور شد: وقتی من سال ۷۶ وارد ماسوله شدم جمعیت آن یکصد نفر بود، از۷۰۰ بنا اعم از خانه، مسجد،حجره، کاروانسرا ۴۸۰ بنا تخریب شده بود. تا سال ۸۳ که ما کارهای بازسازی را انجام دادیم، دو بار دبیرکل سازمان یونسکو و سه بار کارشناسان یونسکو برای بازدید آمدند.

اولین باری که خواستار ثبت جهانی ماسوله شدیم، پرونده ثبت را رد کردند، برای من خیلی درد آور بود. گفتم به من روستایی زاده فرصت بدهید و آنها پذیرفتند. وارثان خانه‌های تخریب شده را پیدا کردم بزرگانی که در بازار تهران یا رشت بودند به در خانه‌هایشان رفتم، دستشان را بوسیدم و خواهش کردم که خانه اجدادی‌شان را درست کنند و آنها نیز کمک کردند و این چنین ماسوله درست شد. کل هزینه‌ای که در طول هفت سال بازسازی ماسوله انجام دادم ۳۸۰ میلیون تومان بود و ماسوله با کمک و هزینه خود مردم سرپا شد، اما در طی این سال‌ها نمی‌دانم چقدر هزینه شده است.

وی با اشاره به برنامه‌ریزی برخی مدیران برای عدم امکان گفت‌وگوی کارشناسان یونسکو با مردم محلی ماسوله اظهار کرد: من دکتر چایلد معاون دبیرکل یونسکو دومین شخصیت عالی جهانی فرهنگی را نه به استانداری، فرمانداری یا شهرداری بلکه به قهوه خانه عزت ماسوله بردم که با مردم حرف بزند.

رییس بنیاد ملی توسعه گردشگری و مدیرعامل موسسه گردشگری گیلان ادامه داد: چه شد که در عرض هفت سال کارها با شتاب خوبی انجام گرفت و طی این ۲۰ سال که دولتی‌ها کار بازسازی ماسوله را از ما تحویل گرفتند این سرعت را نداشت. من با تفکر خرد نیاکانی کار کردم نه با مکانیزم‌های اداری ناکارآمد.

نه تنها در این مدت یک بار برای کسب تجربه یا اطلاعات با من تماس نگرفتند بلکه از دانش و تجربه آقای مجتبی نقوی( رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی و گردشگری گیلان ) نیز هیچ استفاده‌ای نکردند.

روستاهای دیگری هم در ایران داریم که جنبه تاریخی دارد اما با برندسازی که ما در یک دوره کوتاه انجام دادیم، هرکجای ایران نام ماسوله برده شود بسیاری می‌شناسند. دانشجویان را در گروه‌های مختلف با بودجه سازمان ایرانگردی و تامین بخشی از هزینه توسط خودشان به ماسوله می‌آوردیم و این ها به پدران و مادرانشان و سایر دانشگاهی‌های گفتند، مقاله نوشتند اما بعد از آن دیگر این برندسازی صورت نگرفته است.

با کارهایی که برای ماسوله صورت گرفت، سال ۸۲ اجلاس منطقه‌ای جنوب آسیا و منطقه هیمالیا در ماسوله برگزار شد نه در تهران یا استانداری گیلان. هنگامی که خانم وندی لاما معاون فرهنگی یونسکو برای بررسی ماسوله آمدند من ایشان و همراهانشان را با یک اتومبیل برای دیدن ماسوله فرستادم تا جاذبه‌های ایران را در مسیر ببیند و دلش به ایران جذب شود.

وقتی کارشناسان مشاهده کردند؛ بر اساس همان چیزهایی که در جلسه چیترا گفته بودم یک اتفاقاتی در ماسوله افتاده است. از ایشان پرسیدم از صورت ماسوله راضی هستید پاسخ دادند؛ خیلی، و من عرض کردم دغدغه من صورت ماسوله نیست بلکه سیرت یا همان فرهنگ ماسوله است که یکی یکی داریم از دست می‌دهیم. به من بچه روستایی یاد بدهید چگونه می‌توانیم سیرت و فرهنگ ماسوله ‌را احیا کنیم.

وی با اشاره به این که ۲۸ اثر  در کشور ثبت جهانی شده و  بعد از سلطانیه حدود ۱۸ اثر ثبت شده اما ماسوله هنوز ثبت جهانی نشده است یادآور شد: ماسوله به ثبت جهانی نزدیک شده بود اما  بعد از این که کار را به دولتی‌ها سپردیم شنیدم دو سه بار کارشناس یونسکو آمده و با اسکورت رفته طوری که اجازه نداده‌اند کسی به آنها نزدیک شود و با آنان حرف بزند.

مشکلی که موجب شد یونسکو جلو نیامد و در بازدیدهایش گزارش منفی داد این بود که فهمید ما ماسوله کیستی را از دست داده‌ایم. متولیان دولتی گمان می‌کردند درست کردن شکل و شمایل کافی است، غافل از این که کارشناس یونسکو به دو چیز توجه دارد یکی صورت بنا و دیگری سیرت آن.

کارشناس را از فرودگاه اسکورت می‌کنند یک مترجم هم می‌گذارند و اجازه نمی‌دهند با کسی ارتباط داشته باشد و فکر می‌کنند خیلی زرنگی کرده اند اما کارشناس یونسکو با تجربه و دانشی که دارد در مورد همه‌ی اینها گزارش منفی می‌نویسد.

من ماسوله را بعنوان یک روستا یا شهر معرفی نکرده بودم بلکه بعنوان یک موزه زنده معرفی کردم و اکنون ماسوله وجهه‌ی خود بعنوان موزه زنده را از دست داده است. این دوری کردن و نسیان فرهنگی موجب شد که شاخصه‌های کارآفرینی و تجارت از یاد برود در حالی که ماسوله در گذشته شاهراه ارتباطی گیلان، زنجان و آذربایجان بود و ۷ کاروانسرا داشت.

۱۰۰ تا ۱۵۰ اسب و قاطر کالا بین شهرهای این سه استان جابه جا می‌کردند. آذربایجان شرقی و اردبیل اجناس گیلان را از رشت نمی‌خریدند بلکه به ماسوله می‌آمدند و رشتی‌ها هم محصولات این مناطق را از ماسوله خریداری می‌کردند. این عنصر یعنی مبادلات تجاری اهمیت داشت. مغازه‌های ماسوله حجره‌خانه داشته مغازه‌های پایین ویترین و بالا حجره بوده. ما باسوادها چرا نتوانستیم امروزه گیلان را مثل پدرانمان مدیریت کنیم. ما باید یک مهندسی مجددی انجام دهیم.

نشست معرفی کتاب «پژوهش ۲۶۰۰ ساله ماسوله» نوشته استاد حمزه تمدن ماسوله از سلسله نشست‌های گفت‌وگو و تفکر با عنوان «از سرگذشت تا سرنوشت» ۲۶ مهر در سازمان اسناد و کتابخانه ملی استان گیلان برگزار شد.