موقعیت مهدی حیف نشود

سریال «عاشورا» که جمعه شب‌ها از شبکه اول سیما در حال پخش است، مینی‌سریالی است که به مقطعی از زندگی شهیدان مهدی و حمید باکری می‌پردازد. شهیدان باکری از فرماندهان لشکر ۳۱ عاشورا بودند که در عملیات‌های خیبر و بدر به شهادت رسیدند. نسخه سینمایی این فیلم با نام «موقعیت مهدی» سال گذشته در سینماها اکران شد و فروش قابل قبولی در گیشه داشت. استقبال مخاطبان از تنها فیلم حاضر در ژانر دفاع ‌مقدس در میان فیلم‌های ترکیب نوروزی ۱۴۰۱ خوب بود. «موقعیت مهدی» نخستین ساخته هادی حجازی‌فر است که شاید کمتر کسی فکر می‌کرد فیلمی غیرکمدی در این ژانر در زمانه‌ای که مردم علاقه بیشتری به فیلم‌های شاد و کمدی نشان می‌دهند بتواند در گیشه نوروزی موفق باشد. پس از اکران نوروزی، این فیلم در پخش آنلاین و پخش تلویزیونی نیز به نمایش گذاشته شد تا اینکه به زمان پخش سریال از تلویزیون نزدیک شدیم. در اینجا چند نکته قابل تامل است. اول آنکه وقتی مجموعه‌ای با عنوانی شناخته شده است، چرا برای پخش سریال بلافاصله بعد از اکران‌های سینمایی و آنلاین برنامه‌ریزی نشد، چرا که وقتی مجموعه تبلیغاتی مرتبط با فیلم توانسته هزینه و انرژی بگذارد و در مقطع اکران فیلم اثرگذار عمل کند، این انرژی و هزینه تا بیش از یک‌سال بعد تعلیق می‌شود تا اثرش از بین برود. به عبارت دیگر سریال عاشورا در حالی پخش می‌شود که مخاطب از تبلیغات سینمایی به طور کامل منقطع شده و تازه با تغییر اسم، گویی با پروژه‌ای جدید مواجه می‌شود. همین تغییر اسم البته مساله بعدی است. «موقعیت مهدی» به جهت انتخاب در جشنواره فجر، تبلیغات متعدد در سطح شهرهای بزرگ در زمان اکران فیلم، پخش چندهزارباره تیزرهای تبلیغاتی از تلویزیون، نامی «شناخته‌شده» برای اثر هادی حجازی‌فر بود و نسخه سریالی آن نیز می‌توانست با همین نام روی آنتن برود. تغییر نام از «موقعیت مهدی» به «عاشورا» اشتباهی بود که حالا در پخش بی‌سر و صدا و بدون بازتاب سریال می‌توان نتایج آن را مشاهده کرد؛ آن هم سریالی که به گفته کارگردان بیش از ۳۰ میلیارد برای آن هزینه شده است و در واقع از گران‌ترین محصولات سیمافیلم در یک سال اخیر به شمار می‌آید. اگرچه این سریال نسخه سینمایی هم داشته است اما با توجه به جنگی بودن فیلم و نیاز به تجهیزات و تسلیحات و زمانی که برای آن صرف شده این عدد برای تولید بالا نیست. اما با توجه به نسبت هزینه برای تولیدات دیگر، باید در بخش تبلیغات تلاش جدی‌تری برای دیده شدن فیلم صورت می‌گرفت. ارجاع به آمار تلوبیون یکی از امکان‌ها برای استعلام میزان مخاطب است. پس از گذشت ۱۰ روز از آغاز پخش سریال، مجموع بازدید ۲ قسمت ۱ و ۲ از سریال عاشورا، ۶۵ هزار بازدید بوده که در مقایسه با دیگر برنامه‌های تلویزیون و سریال‌ها عدد بسیار پایینی است. به عنوان مثال سریال عشق کوفی که مشابه سریال عاشورا به صورت هفتگی پخش می‌شود و یک سریال ۱۵ قسمتی است، پس از پایان قسمت یازدهم در مجموع با احتساب خلاصه قسمت‌ها بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار بار دیده شده است. از ابتدای سال جاری تا پایان مردادماه، ۱۱ سریال جدید در شبکه‌های تلویزیونی پخش شده است. بر اساس آمار به دست آمده از تلوبیون تا پایان مرداد، «عشق کوفی» پربازدیدترین سریال تابستان است و پشت سر آن «بازپرس»، «سوران» و «نیکان» دیده می‌شود. سریال «عشق کوفی» پنجشنبه‌ها و جمعه‌ها از شبکه ۳ پخش می‌شود. برای «عشق کوفی» پس از ۹ قسمت، میانگین ۱۲۳ هزار بازدید برای هر قسمت ثبت شده. مجموع بازدید آن هم تا پایان مرداد به بیش از یک میلیون مشاهده رسید. همچنین «عشق کوفی» در فهرست ۱۰ پربازدید یک ماه اخیر تلوبیون قرار گرفته است؛ سریالی که به نظر می‌رسد در تولید با قیمت ارزان‌تری نسبت به سریال عاشورا ساخته شده است. در واقع مولفه‌های فراگیر شدن و دیده شدن یک سریال آنچنان که باید در سریال عاشورا لحاظ نشده است. یکی دیگر از عوامل عدم استقبال درخور و مناسب از این سریال ماجرای زمان پخش است. پخش هفتگی سریال آن هم در ایامی که بخش زیادی از علاقه‌مندان سریال‌های اینچنینی در تدارک سفر اربعین هستند و عملا قسمت‌های مهم سریال در ۲ هفته منتهی به این رویداد بزرگ روی آنتن می‌رود و اساسا ماه شهریور که مردم در سفر هستند و از فرصت انتهای تعطیلات برای تفریح استفاده می‌کنند، زمان مناسبی برای روی آنتن بردن این سریال نبود.

یکی دیگر از مسائلی که پس از پخش قسمت اول سریال در شبکه‌های اجتماعی مورد بحث قرار گرفت، ماجرای پخش این سریال با زبان آذری بود. اگرچه نمایش گویش‌ها و لهجه‌های مختلف کشور در رسانه ملی، مانند آنچه در سریال‌های «پایتخت» و «نون خ» اتفاق افتاد، موجبات همبستگی ملی و ایجاد حس محبت و همدلی بیشتر میان ایرانیان می‌شود اما درباره سریال عاشورا از چند منظر این ماجرا قابل تامل و بررسی است و شاید در نهایت نیز نتوان نتیجه مطمئنی از این بحث گرفت ولی باید ماه‌ها پیش‌تر از پخش سریال طرح می‌شد تا برای آن تدبیر شود. فارغ از اینکه زبان یک فیلم چیست؟ آذری یا عربی یا …، خود مساله زیرنویس برای رسانه‌ای مانند تلویزیون، موجب فاصله گرفتن مخاطب از اثر هنری می‌شود. نکته بعدی این است که اگر چه زبان آذری شیرین و دوست‌‌داشتنی و محبت‌آمیز است اما وقتی داریم درباره یک سریال صحبت می‌کنیم باید مساله توجه مخاطبان و درکی که از سریال پیدا می‌کنند نیز برای‌مان دارای اهمیت باشد. چه اینکه زیرنویس اساساً انتخاب مناسبی برای توضیح فیلم نیست و در شبکه نمایش خانگی و حتی شبکه‌های ماهواره‌ای سال‌هاست برای دوبله سریال‌های مطرح جهان تلاش می‌شود. این ماجرا را وقتی در ابعاد ملی ببینیم مداقه و توجه را ضروری‌تر می‌کند. از سوی دیگر شهیدان مهدی و حمید باکری به عنوان قهرمانان ملی شناخته شده‌اند و به همین جهت معرفی آنان باید به نحوی انجام شود که همه مردم ایران امکان برقراری ارتباط با ایشان را داشته باشند. همه اینها البته به معنای نفی یا نقد پخش سریال یا فیلم سینمایی به زبان آذری نیست. این سریال می‌تواند علاوه بر نسخه آذری به نسخه‌های دیگر نیز دوبله شود.

به هر ترتیب مجموعه عواملی را که ذکر شد می‌توان به عنوان دلایل استقبال نامناسب و عدم پخش درخور سریال خوب عاشورا برشمرد. امید که سازمان صداوسیما در تبلیغات و رعایت جهات پخش محصولات خود در آینده بهتر تدبیر کند.