زنگ خطر مدیریت منابع آبی در سدهای گیلان به صدا درآمد

سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تولید برق از انرژی بادی و خورشیدی به خصوص در جنوب گیلان هم وضعیت خوبی ندارد و مشخص نیست با روی کار آمدن دولت چهاردهم و تحویل وضع موجود، چه سرنوشتی در انتظار صنعت برق کشور و گیلان خواهد بود. در گیلان ۱۱ نیروگاه برق وجود دارد و طبق گزارش شرکت برق منطقه‌ای، گیلان جایگاه خوبی در تولید برق و صادرات آن به استان‌های مجاور به خود اختصاص داده است.

آمارهای شرکت برق منطقه‌ای نشان می‌دهد؛ حدود ۳.۴ درصد برق کشور در گیلان تولید و سپس به شبکه سراسری برق متصل می‌شود، ظرفیت تولید اسمی نیروگاه‌های برق گیلان ۲ هزار و ۸۵۴ مگاوات و ظرفیت تولید عملی آن‌ها ۲ هزار و ۴۰۰ مگاوات برآورد شده است.

موج شدید قطعی برق و وضعیت بحرانی سدهای گیلان

به گواه شرکت برق منطقه‌ای، گیلان از نظر پایداری شبکه و عملکرد سیستم‌های حفاظتی در کشور اول است. همچنین شبکه برق گیلان جزو شبکه‌های پربار کشور بوده و درعین حال بسیار پایدار و مدیریت شده است. هر چند که این وضعیت به خصوص در دو سال اخیر با موج شدید قطعی برق به شکل جدی به چالش کشیده شده و زیر سوال رفته است.

نیروگاه سد سفیدرود، یکی از مهم‌ترین نیروگاه‌های گیلان برای تولید برق به شمار می‌رود. توان تولید اسمی این نیروگاه سالیانه ۳۰۰ هزار مگاوات ساعت برنامه‌ریزی شده که به علت تداوم خشکسالی در چهار سال اخیر، عدم رسوب‌زدایی و خالی شدن سد، میزان تولید آن دچار افت شدیدی شده است.

دولت سیزدهم و وزارت نیرو در راستای نجات صنعت برق ایران، سیاست افزایش تولید را دنبال کردند. حتی اعلام شد؛ قرار است در همین راستا دو طرح وزارت نیرو نیز در گیلان اجرایی شود. با این حال به گواه کارشناسان حوزه انرژی که سال‌هاست در مورد زمین‌گیر شدن صنعت برق کشور هشدار می‌دهند همچنان عدم سرمایه‌گذاری، فرسودگی زیرساخت‌ها و از رده خارج شدن نیروگاه‌های برق آبی کل کشور به خصوص گیلان را تهدید می‌کند.

در اواخر بهمن ۱۴۰۲ نخستین نیروگاه خورشیدی گیلان با حضور محمدنژاد، مدیرکل دفتر توسعه سامانه‌های کوچک مقیاس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری برق ایران در رودبار راه‌اندازی شد. محمدنژاد در آیین بهره‌برداری از این نیروگاه صریحا اعلام کرد تابستان سال آینده برای تامین برق کشور۱۷ تا ۱۸ هزار مگاوات کمبود وجود دارد.

بی نتیجه ماندن سیاست‌های دولتی و تداوم قطع برق مشترکان

همزمان شرکت برق منطقه‌ای گیلان نیز با تبلیغات گسترده‌ای از اوایل سال گذشته تاکنون دائما اعلام کرده برای پیک تابستان و افزایش ضریب پایداری شبکه برق برنامه ویژه‌ای دارد. اجرای ۱۴ پروژه برق شامل احداث یک پست ۲۳۰ به ۶۳ کیلوولت از جمله همین برنامه‌ها بود.

با اجرای برنامه‌های ویژه وزارت نیرو در حوزه‌های مختلف، انتظار می‌رفت صنعت برق گیلان با جهشی خوب همراه شود. اما این اتفاق تاکنون به خصوص در تولید انرژی پاک رخ نداده و تداوم قطع برق مشترکان خانگی و صنعتی، اوضاع را سخت‌تر از همیشه کرده است.

تولید هر مگاوات برق خورشیدی، نیازمند دو هکتار عرصه و زمین است و گفته شده پنج خاستگاه برای نیروگاه خورشیدی در گیلان معرفی شده که همه آن‌ها مورد تأیید سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر قرار گرفته است.

شرایط گیلان در حوزه انرژی‌های پاک از جمله بادی و خورشیدی، شرایط نسبتا خوبی است. حتی برآورد شده اگر از همه ظرفیت‌ها استفاده شود گیلان می‌تواند به قطب تولید برق از انرژی‌های پاک تبدیل شود، منطقه جنوب گیلان بهترین شرایط را برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی دارد. اما هیچگاه از این ظرفیت به شکل مناسبی استفاده نشد.

با توجه به میزان بالای بارش باران و نوع اقلیم، نیروگاه‌های برق‌آبی نیز از دیرباز جایگاه خاصی درعرصه تولید برق در گیلان داشته‌اند. هر چند که وضعیت تولید برق این زیرساخت‌ها به علت کاهش شدید ذخیره آب رو به افول رفته و هیچ برنامه‌ای برای عبور از این وضعیت پیش آمده تدوین نشده است.

به گفته سازمان هواشناسی، میزان بارش باران در گیلان از خرداد ۱۴۰۲ تا خرداد ۱۴۰۳ نسبت به دوره بلندمدت ۳۰ ساله بیشتر از ۱۵ درصد کاهش پیدا کرده است. شرایطی که استمرار تولید برق در این نیروگاه را در هاله‌ای از ابهام فرو خواهد برد.

«ذخیره آب سد سفیدرود» در شروع آبگذاری یعنی در اوایل اردیبهشت امسال ۷۰۲ میلیون متر مکعب اعلام شد. همزمان با شروع آبگذاری کانال‌های کشاورزی، حجم مخزن در پایان تیر ماه امسال به ۳۵۳ میلیون مترمکعب رسید. شرکت آب منطقه‌ای گیلان حجم مخزن سد سفیدرود را در اواخر تیرماه ۱۴۰۲ حدود ۲۰۰ میلیون متر مکعب اعلام کرد.

با توجه به کاهش بارش‌ها در حوضه آبریز سد سفیدرود و کاهش محسوس ذخیره آب آن، میزان تولید برق از این سد نیز کاهش پیدا کرده است. این در حالی است که در فروردین ۱۳۹۹ در پشت سد سفیدرود حدود ۱۰۴۸ میلیون متر مکعب آب ذخیره شده بود و منبع خوبی برای تولید برق به شمار می‌رفت.

نیروگاه برق آبی سد سفیدرود دارای ۵ واحد ۱۷ و نیم مگاواتی با ظرفیت تولید ۸۷ و نیم مگاوات برق است. گنجایش سد مخزنی سفیدرود یک میلیارد و ۵۰ میلیون مترمکعب است که با توجه به رسوب‌گذاری و کاهش بارش‌ها، حجم ذخیره‌سازی آن به شدت کاهش پیدا کرده است.

«سد پلرود» در شرق گیلان نیز یکی دیگر از سدهایی است که می‌تواند برای تولید برق مورد استفاده قرار گیرد. گفته شده با تکمیل این سد سالانه ۷۰ گیگاوات برق تولید خواهد شد. عملیات ساخت سد پلرود ۱۵ سال پیش یعنی از سال ۸۹ آغاز شده و تا این لحظه با وجود همه وعده‌هایی که داده شد به اتمام نرسیده است. مسئولان عدم تزریق اعتبارات دولتی را از دلایل اصلی طولانی شدن روند احداث سد پلرود اعلام کرده‌اند.

«نیروگاه برق آبی سد شهر بیجار» (۶.۳ مگاوات) با ظرفیت ذخیره ۱۰۵ میلیون متر مکعب آب هم از جمله سدهایی است که برای تولید برق پاک مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال آبی ۱۴۰۰ چیزی حدود ۲۶ هزار مگاوات ساعت برق از این نیروگاه تولید شده بود. کاهش قابل توجه بارش‌ها در دو سال و نیم اخیر و افت محسوس ذخیره آب، بر روند تولید برق در این زیرساخت مهم تأثیر منفی بر جای گذاشته است.

سخنگوی صنعت آب کشور در اواسط اردیبهشت امسال خبر داد؛ استان‌های خراسان شمالی، البرز، گیلان، چهارمحال و بختیاری، فارس، بوشهر، زنجان، سمنان، خراسان رضوی، تهران و قزوین شرایط سختی از نظر منابع آبی دارند. بر این اساس تنش آبی همچنان در گیلان پابرجاست.

از آنجا که میزان ذخیره آب در سد سفیدرد به عنوان بزگ‌ترین سد مخزنی استان کاهش محسوسی داشت اما بارش باران در اوایل سال ۱۴۰۳ اندکی از نگرانی شالیکاران گیلانی را برای آماده‌سازی مزارع کاهش داد. با این حال مدتهاست زنگ خطر مدیریت منابع آبی در سدهای گیلان به عنوان منبع تأمین آب شرب، آب زراعی و تولید برق به صدا درآمده است.

آنچه که مشهود است این است که تنش آبی هنوز در گیلان جولان می‌دهد. با این حال در بحث مصرف آب و برق، همواره انگشت اتهام به سوی مردم بلند شده است. غافل از اینکه تولید برق پاک از انرژی خورشیدی و بادی در استانی مانند گیلان آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته، سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت برق به علت نبود اعتبارات، دچار عقب‌گرد شده و قابل دفاع نیست، شبکه‌های توزیع برق استان کاملا فرسوده هستند و نیروگاه‌های جدید هم یا به مرحله اتمام ساخت نرسیده‌اند و یا فعالیت آن‌ها به علت تداوم خشکسالی دچار اختلال شده است.

سرمایه‌گذاری که نشد پس چرا همیشه مردم مقصرند؟

آمارهای رسمی وزارت نیرو نشان می‌دهد؛ مصرف برق خانگی در ایران در سال گذشته حدود ۱۰۰ تراوات ساعت بوده است. به عقیده برخی از تحلیلگران حوزه انرژی که بر روی مصرف برق خانگی در سایر کشورها تحقیق کرده‌اند، میزان مصرف برق شهروندان دو کشور آلمان و ترکیه که جمعیت مشابهی با ایران دارند ۳۵ درصد بیشتر از ایرانی‌ها است. طبق همین آمار حتی متوسط مصرف برق اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا و ژاپن از شهروندان ایرانی بسیار بیشتر است. با این وجود در ایران که تابستان‌ها به طور مداوم برق مشترکان قطع می‌شود، همچنان شهروندان مقصر اوضاع معرفی می‌شوند.

متأسفانه آن طور که در ایران القاء شده، یکی از علل اصلی بحران کسری برق، گاز و دیگر حامل‌های انرژی، مردم هستند. این در حالی است که به خصوص در یک سال و نیم اخیر آمار مستمری از میزان تولید برق به خصوص از سدها ارائه نشده و صنعت برق نیز راهی برای خروج از حالت ورشکستگی پیدا نکرده است.

تراژدی عدم سرمایه‌گذاری در صنعت برق

بررسی آمارها و شواهد نشان می‌دهد؛ صنعت برق در ایران به خصوص در یک‌دهه اخیر به تراژدی سرمایه‌گذاری دچار شده است. روند سرمایه‌گذاری و جذب سرمایه‌گذار در این صنعت به دلیل نوع سیاستگذاری دولت‌‌‌های مختلف، با چالش جدی روبه‌رو شده و متعاقبا گیلان هم از این وضعیت آشفته و نابه‌سامان متأثر شده است.

حتی به گفته کارشناسان صنعت برق، سرمایه‌گذاری در صنعت برق ایران جذابیت و توجیه خود را برای بخش خصوصی داخلی و خارجی از دست داده از طرفی ناترازی اقتصادی صنعت برق به اوج خود رسیده و دولت‌ هم منابعی برای کمک به این بخش و تحرک بخشیدن به روند سرمایه‌گذاری‌ها در اختیار ندارد.

در تیر ماه امسال، همزمان با افزایش شدید دمای هوا و استقرار هوای بسیار گرم و شرجی در گیلان، قطعی‌های برق آن هم به مدت چندین ساعت، مشکلات زیادی را برای مردم استان به وجود آورد.

در تابستان سال ۱۴۰۲ با تصمیم وزارت نیرو و در راستای پایداری برق مشترکان خانگی، برق بسیاری از صنایع در شهرک‌ها و نواحی صنعتی به شکل دوره‌ای و مرتب قطع می‌شد. گرچه با این سیاست به ظاهر از میزان قطعی برق مشترکان خانگی کاسته شد اما نمی‌توان تأثیرات مخرب قطع برق صنایع بر روی میزان بهره‌وری، تولید، اشتغال و زندگی مردم را انکار کرد.

مدیرعامل شرکت توزیع برق گیلان اخیرا اعلام کرده؛ صنعت برق استان با چالش‌های متعددی از جمله قدمت بالای تجهیزات، عدم دسترسی به شبکه و تجهیزات در برخی مناطق به دلیل صعب‌العبور بودن، شرایط آب هوایی شامل رطوبت بالا، وقوع تندباد، سیل، برف سنگین و … مواجه است.